Kinderen baren een sociale verplichting?

Het al dan niet krijgen van kinderen is bij ons iets wat vooral een koppel of individu aangaat. In Kameroen is dat anders, merkte antropoloog Erica van der Sijpt (31) bij haar onderzoek naar de maatschappelijke impact van (on)vruchtbaarheid. ‘Het gaat de héle familie aan.’

Tekst: Margriet Zuidgeest

‘In een medisch boek las ik een passage over Afrikaanse vrouwen die na een miskraam een week lang werden opgesloten in een hut, gescheiden van de rest van het dorp…’ Antropoloog Erica van der Sijpt vertelt dat dát de trigger was om ter plaatse onderzoek te gaan doen naar de rol van vruchtbaarheid in de samenleving.

Sociale verplichting
Erica besloot voor haar scriptie-onderzoek naar Afrika te gaan om ‘door de lens’ van onvruchtbaarheid en zwangerschapsverlies naar de cultuur te kijken. ‘Bekend is dat de geboortecijfers in Afrika hoog zijn omdat kinderen krijgen daar bijzonder belangrijk is. Mijn studiebegeleider wist dat mensen in Kameroen heel open over kinderwens en onvruchtbaarheid praten. Mijn onderzoek nam vijf jaar in beslag, waarin ik in totaal vijftien maanden in Kameroen verbleef.’

Moeilijk geaccepteerd
Al vrij snel kwam Erica erachter dat niet alleen echtparen zelf graag kinderen willen. ‘Hun hele familie staat te trappelen! Een gezin stichten is bijna een sociale verplichting. De druk bij vrouwen wordt vaak enorm opgevoerd. Bij de vrouw inderdaad, want onvruchtbare mannen “bestaan niet”.’
Omdat de identiteit van Kameroeners samenhangt met het hebben van kinderen, is het maatschappelijk gezien zwaar om met kinderloosheid om te gaan. Erica: ‘Koppels weten en voelen dat ze moeilijk geaccepteerd worden in de samenleving. Omdat ik heel lang in hun sociale omgeving heb meegelopen, zag ik dat gebeuren.’

Behekst
‘“Ze is behekst!” hoorde ik vaak zeggen over onvruchtbare vrouwen. Ook wordt gedacht dat jaloezie onder vrouwen of vervloeking door bijvoorbeeld hun moeder een rol kan spelen. En ze zijn heel achterdochtig na een miskraam. Want, er “is iets mis” met een kinderloze vrouw. Terwijl Nederlanders naar medische verklaringen voor infertiliteit zoeken, “vinden” ze die in Kameroen op sociaal en spiritueel vlak. Bovendien zijn de medische en financiële mogelijkheden er sowieso beperkt, in tegenstelling tot Nederland.’
Erica heeft dan ook niemand leren kennen die bijvoorbeeld een IVF-behandeling heeft gehad. ‘Er is een fertiliteitskliniek in de hoofdstad Yaoundé. Maar voor de dorpelingen met wie ik heb gewerkt, was dat geografisch, cultureel maar vooral financieel een brug te ver.’

Sociale oplossingen
En dus blijven in het dorp waar Erica werkte vrouwen met vruchtbaarheidsproblemen kinderloos. En dan begint de zoektocht. Naar alternatieve genezingsvormen om de hekserij af te weren, of naar sociale oplossingen. Tijdens haar onderzoek verbleef Erica in het huis van zo’n onvruchtbare vrouw. Daar werd haar het grote belang van ‘sociaal ouderschap’ duidelijk, toen ze enorm gastvrij werd opgenomen binnen de familie. ‘De vrouw noemde mij “haar kind”. Het werd een informele adoptie.’
Erica vertelt dat diverse vormen van sociaal ouderschap erg gangbaar zijn . ‘Als onvruchtbare vrouwen de “sociale” moeder voor kinderen van hun zus of buurvrouw zijn, hebben ze toch aanzien in de gemeenschap, omdat ze helpen met de opvoeding.’

Innerlijke gemoedsrust
Wat Erica aanspreekt binnen de Kameroense houding ten opzichte van onvruchtbaarheid is hun holistische benadering. ‘Wij Nederlanders focussen op de medisch-individuele kant en schuldgevoel speelt vaak een rol. Kameroense vrouwen streven naar spirituele en sociale harmonie en innerlijke gemoedsrust. Na acceptatie van de onvruchtbaarheid richten ze zich op een goede omgang met anderen, met de natuur én zijn ze dolblij met de aanwezigheid van andermans kinderen. Terwijl het bij hen notabene de standaard is om zelf kinderen te krijgen! Toch zijn ze, afgezien van hun verdriet, vrijwel nooit verbitterd. Heel knap vind ik dat.’